वाचनासंबंधीत काही उपयोगी टिप्स ❤️

मी बी ए प्रथम वर्षाला असताना Ycmou चं एक पुस्तक वाचलं, अभ्यासलं होतं.त्या पुस्तकात वाचनासंबंधीत जी माहिती दिली होती ती मला प्रचंड भावली. मी त्या काळी या माहितीवरून काही टिपण सुद्धा काढून ठेवले होते.मला वाचनासंबंधीत अनेक प्रश्नाचं उत्तर या माहितीतून मिळालं होतं.आज अचानक हे पुस्तक माझ्या समोर आले आणि त्यातील माहितीच इतरांना सुद्धा फायदा व्हावा म्हणून मी ती संकलीत केली आणि तुमच्याबरोबर शेअर करतोय....आशा आहे अनेकांना या माहितीचा फायदा होईल...❤️💚

वाचनाचे फायदे....💜

( १ ) बहुश्रुतता वाढते . 

( २ ) जिज्ञासापूर्ती होते .

 ( ३ ) भाषाकोश समृद्ध होतो.

४)शब्दांचे विविध प्रकारचे उपयोग समजतात 

५)कल्पनाशक्तीचा विकास होतो . 

६)वाचनकौशल्याशी संबंधित अशा इतर कौशल्यांचा विकास होतो . 

७)संस्कृती आणि परंपरेची ओळख होते .

१.बहुश्रुतता.

विपुल वाचनामुळे आपण बहुश्रुत बनतो . अनेक विषयाची माहिती होते . अनेक प्रक्रिया , प्रवृत्ती आपणाला माहीत होतात . अनेक लेखकांचे जीवनविषयक दृष्टिकोन आपल्याला परिचित होतात . अनेक लेखकांच्या शैलीचा परिचय होतो . ही शैली , ही मते आपला दृष्टिकोन तयार करण्यास मदत करतात . आपले विचार प्रगल्भ होतात . अनेक कसोट्यांवर आपण आपली मते तपासू शकतो . नव्याने घडवू शकतो .

 २. जिज्ञासापूर्ती

 लहानपणापासून आपल्याला अनेक क्षेत्रांविषयी कुतूहल वाटत असते . परी , अप्सरा , राक्षस , चेटकीण , वीर राजपुत्र , इत्यादींच्या कुतूहलातून आपण परिकथा , वीरकथा , वाचत असतो . रहस्यकथा , विज्ञानकथा , आपले वाढत्या वयातील कुतूहल पूर्ण करीत असतात . थोरामोठ्यांची चरित्रे- व्यक्तींचा अतुलनीय पराक्रम , कर्तबगारी आपल्यासमोर ठेवत असतात . प्रवासवर्णन , देशोदेशींचा इतिहास , भूगोल , संस्कृती परिचित करून देत असतात . अशा अनेक प्रकारांतील साहित्य वाचनाने आपली जिज्ञासा तृप्त होते .

 ३. भाषाकोश

 विविध विषयांतील पुस्तकांच्या वाचनातून आपला शब्दसंग्रह समृद्ध होतो . शब्दांचा योग्य तो अर्थ , म्हणी , वाक्प्रचार 

व्यंग्यार्थ , वाक्योक्ती , इत्यादी अनेक भाषाविष्कारांच्या परिचयाने आपली भाषिक क्षमता वाढते .

 ४. कल्पनाशक्ती 

साहित्य वाचत असताना लेखकाने उभ्या केलेल्या व्यक्तिचित्रांबरोबर वाचकही स्वतंत्र कल्पनाचित्रे रंगवितो . त्यात आपापल्या कुवतीनुसार भर घालतो . लेखकाचा सूचित अर्थ लक्षात घेऊन नवी प्रतिकल्पनासृष्टी तो उभारतो . साहित्यात लेखकाबरोबरच वाचकाच्या स्वतंत्र कल्पनासृष्टीला म्हणूनच महत्त्व असते . चांगला आस्वाद म्हणजे वाचकाचे चांगले कल्पन .

 ५. संबंधित कौशल्ये

 वाचनाशी संभाषण , लेखन , टिपण , वक्तृत्व अशी अनेक अन्य कौशल्ये संबंधित आहेत . या कौशल्यांच्या विकासात वाचनकौशल्याचा सिंहाचा वाटा आहे . स्वतंत्र लेखन करता येण्यासाठी विपुल वाचन उपयुक्त ठरते . लिहिण्यापूर्वी वाचलेले असेल तर टिपण काढणे सोयीचे जाते . संभाषणात पण आपल्या वाचनातील संदर्भ , दाखले देऊन आपण आपली स्वतंत्र छाप पाडू शकतो . वक्तृत्वात विविधांगी वाचनाचा स्पष्टीकरण , विवरणासाठी जसा उपयोग होतो तसा भाषणाची परिणामकारकता वाढविण्यासाठीही होतो . 

६.संस्कृती - परंपरा

 संस्कृती आणि परंपरा यांची ओळख वाचनातूनच होते . सामाजिक , ऐतिहासिक कथा - कादंबऱ्या , नाटक , अन्य ललित साहित्य , रूपांतरित , भाषांतरित साहित्य यातून त्या त्या भाषिक समूहाच्या परंपरा , संस्कृती , परिचित होते . रीतीरिवाज , संकेत , भ्रम , ग्रह , मिथके , रुढी यांचे ज्ञान अनेक लिखित मजकुरांतून होत असते ..

 चुकीच्या वाचनसवयी

 वाचनाचे सर्व फायदे मिळावे असे आपणास वाटत असते . पण काही वेळा आपल्या चुकीच्या सवयींमुळे वाचन नीट होत नाही . अशा काही चुकीच्या सवयी पुढे दिल्या आहेत . 

१)वाचत असताना बऱ्याच लोकांना , वाचत असलेल्या ओळीवर बोट अगर पेन्सिल ठेवून वाचण्याची सवय असते . यामुळे वाचनवेग कमी होऊन परिणामी आकलनावरही परिणाम होतो .

 २ ) बऱ्याच लोकांना मजकूर मोठ्याने वाचण्याची सवय असते . मोठ्याने वाचण्याचेही काही फायदे आहेत ; परंतु सर्वच वाचन मोठ्याने करणे हितावह नसते . 

३) वाचन करत असताना ,ओठांच्या , स्वरयंत्राच्या हालचाली करण्यामुळेही वाचनवेगावर तसेच आकलनावर परिणाम होतो . वाचन करत असताना नजर सतत पुढे सरकली पाहिजे..असताना तुमची नजर पुनःपुन्हा वाचलेल्या शब्दांवर जाते काय ते तपासून पाहा . तसे होत असल्यास ती सवय घातक आहे.

४)एखादे वाक्य वाचताना नजर मोजक्याच ठिकाणी स्थिरावली पाहिजे . मंद गतीने वाचणारे वाचक एकच वाक्य खूप पाडून वाचत असतात . यामुळे आकलनात अडथळे येतात . 

५) वाचनाची दिशा डावीकडून उजवीकडे अशी असते . पण त्यासाठी काहीजण सतत डावीकडून उजवीकडे मान फिरवून वाचतात . यामुळे वाचनवेग मंदावतो व तसे वाईट दिसते . आपणास यापैकी कोणती सवय आहे ? आपल्याच वाचनाचे काळजीपूर्वक निरीक्षण करा . अशाच काही सवयी असतील तर पुढील उपाययोजना करून प्रयत्नपूर्वक आपली चुकीची सवय सोडून देता येईल  .

चुकीच्या सवयींचे निराकरण करण्यासाठी काही उपाययोजना..

 १) आपल्याला ओळीवरून बोट / पेन / पेन्सिल फिरविण्याची सवय असेल तर ती आपल्या वाचन वेगात अडथळा बनते . म्हणून सवय जाणीवपूर्वक सोडली पाहिजे . प्रथमतः चुकल्याचुकल्या सारखे वाटेल . भीती वाटेल . आत्मविश्वास वाटणार नाही . पण मनाचा हिय्या करून कोणतेही बाह्य साधन न घेता वाचले पाहिजे . कारण हाताची गती ही केव्हाही नजरेच्या गतीपेक्षा कमी असते . यामुळे वाचनवेग मंदावतो .

 २ ) मोठ्याने वाचल्यावर लक्षात राहते अशी आपली समजूत असते . पण ती चुकीची आहे . संशोधनाने हे सिद्ध झाले आहे की मोठ्याने उच्चार करून अगर मनातल्या मनात शब्दोच्चार करून दर मिनिटास जास्तीत जास्त २५० ते ३०० शब्द वाचता येतात . पण शब्दोच्चारण मोठ्याने अगर मनात न करता वाचल्यास ( मनातल्या मनात ) एका मिनिटात ८०० शब्ददेखील वाचले जाऊ शकतात . म्हणून केवळ नजरेने वाचायला शिका . 

३ )ओठांच्या , स्वरयंत्राच्या हालचालींची बाह्यतः आवश्यकता नाही . याचा वाचनवेगावर परिणाम होतो . म्हणून मनातल्या मनात हालचाल न करता वाचण्याचा सराव करा .

 ४) वाचत असताना आपली नजर पुढे जाण्याऐवजी सतत मागील शब्दांवर येत असेल तर वाचनवेगावर परिणाम होतोच पण शब्द विसरणे / न वाचणे , ओळ वगळणे , चुकीचे वाचणे यांसारख्या चुका होतात . यामुळे वाचनातील बराच वेळ वाया जातो..

५) प्रत्येक वाचकाचा दृष्टीचा आवाका निरनिराळा असतो . असे असले तरी आपण आपल्या दृष्टीचा आवाका प्रयत्नपूर्वक थोडा वाढवू शकतो . दृष्टीचा आवाका वाढविण्याचा सराव करण्यासाठी वृत्तपत्रामधील उभ्या स्तंभाचे वाचन करावे उभ्या स्तंभात नजरेची उभी हालचाल होते.म्हणजे वरून खाली . नजरेची आडवी हालचाल फारशी करावी लागत नाही .त्यामुळे उभ्या स्तंभातील वाचन भरभर होते . अशा प्रकारे सराव करीत असतानाच मोठ्या वाक्यांचे अर्थपूर्ण तुकडे पाडून वाचण्याचाही प्रयत्न करा . अशा सरावाने मजकुरावर नजर टाकल्याबरोबर तात्काळ त्याचा अर्थ देखील समजेल . वाचनवेग वाढविण्याच्या प्रमुख उपायांपैकी एक उपाय दृष्टीचा आवाका वाढविणे हा आहे . एक ओळ पूर्ण वाचण्याकरिता दृष्टी एका शब्दावरून दुसऱ्यावर अशी उचलून प्रत्येक शब्दावर स्थिरावत , एक एक शब्द वाचण्यास जास्त वेळ लागतो . याउलट एखाद्या शब्दावर नजर स्थिरावून मागचे पुढचेही शब्द त्याच दृष्टीच्या टप्प्यात पाहिले गेले तर प्रत्येक शब्दावर दृष्टी स्थिरावून पुन्हा पुढे जाण्याचा वेळ वाचतो व संपूर्ण ओळ फक्त दोन किंवा तीनच ठिकाणी नजर टाकून सहजरित्या वाचता येते . सरावाने एका दृष्टिक्षेपात दहापंधरा अक्षरे अगदी झटकन वाचता येतात .

 ६ ) काहींना वाचत असताना मान फिरविण्याची सवय असते . अशा अयोग्य सवयीमुळे आपली मान तर दुखतेच व वाचनाचा वेगही कमी होतो . आपण वाचताना मान हलवीत आहोत असे लक्षात आले तर कटाक्षाने हा अडथळा दूर करा . वरील उपाय अवलंबिल्यास वाचनाचा वेग वाढतो व आकलनही होते..

🙏 माहिती स्रोत :-YCMOU-बी.ए प्रथम वर्षांतील एका पुस्तकातून ही माहिती संकलन केली आहे.या माहितीचा पूर्ण क्रेडिट मुळ लेखकांना जाईल...💚

📌 संकलन - Moin Humanist ✍️

पुस्तकांच्या विश्वात ❤️